Wambierzyce
W centrum króluje barokowa bazylika z ukoronowaną w 1980r trzynastowieczną figurką Wambierzyckiej królowej Rodzin. Wambierzyckie Sanktuarium Maryjne zw. Dolnośląską Jerozolimą, czyli bazylika, Kalwaria z 74 kaplicami oraz ruchoma szopka, stanowi prawdziwą perłę wśród zabytków Ziemi Kłodzkiej.
Najstarsze dokumenty pisane w języku łacińskim z roku 1417 podają pierwotną nazwę Wambierzyc: Albertvilla/ Albendorf (niem.). Przybywający tu licznie Czesi przyjęli własną nazwę tego pielgrzymkowego miejsca: Vamberice. W roku 1945 wyraźnie czeski źródłosłów posłużył do ustalenia polskiej nazwy: Wamiberzyce.
Pierwotna, ustna tradycja spisana w XVIII w. odsłania początki kultu Maryjnego w Wambierzycach. W pierwszych latach XIII stulecia niewidomy Jan z Raszewa odzyskał wzrok, modląc się przed umieszczoną na potężnej lipie figurką Maryi z Dzieciątkiem. Wieść o cudownym wydarzeniu rozeszła się bardzo szybko. Przed figurkę zaczęły napływać coraz większe grupy pielgrzymów. Dla ułatwienia praktyk religijnych u stóp lipy z figurką wybudowano kamienny ołtarz, kropielnicę i lichtarz(przechowywane obecnie w krużgankach bazyliki).
Życie miejscowości od początku jej istnienia toczyło się w cieniu uroczystości religijnych i pielgrzymek. Kult maryjny w Wambierzycach zapoczątkowali i podtrzymywali w ciągu następnych stuleci pątnicy, którzy przybywali z Czech, Moraw, Austrii, Opolskiego i Górnego Sląska. Wielka encyklopedia Herdera podaje, że rokrocznie do Wambierzyc przybywało ok. 200 tys. pielgrzymów. Obecna świątynia została wybudowana w latach 1715-1720. Konsekracja kościoła nastąpiła w r. 1720, w 1721 wykonano we wnętrzu ławki, w 1724 ukończono budowę schodów przed fasadą, a w 1725 rzeźbiarz Karol Sebastian Flaker wykonał ołtarz główny i ambonę. Na początku XX w. zainstalowano na fasadzie oświetlenie składające się z 1390 żarówek rozmieszczonych w charakterystycznych miejscach głównych podziałów architektonicznych. W roku 1936 papież Pius XI nadał świątyni tytuł bazyliki mniejszej.
Kolejnym elementem wambierzyckiego ośrodka kultowego jest Kalwaria, założona w latach 1683-1708 przez Daniela Osterberga. W roku 1698 za Kaplicą Matki Bożej Bolesnej powstał domek pustelnika. W latach 1769-1775 przebudowano tzw. Wielkie Schody na Górze Kalwarii. W roku 1885 nastąpiła ostatnia już na szeroką skalę zakrojona przebudowa zespołu pielgrzymkowego Wambierzyc. Na przełomie XIX i XX stulecia prawie wszystkie kaplice wyposażono w natiralistyczne polichromowane drewniane figury, będące dziełem rzeźbiarzy tyrolskich.
Duże zainteresowanie zwiedzających budzi ruchoma szopka. Mieści się ona w budynku u podnóża Kalwarii. Tradycje budowy ruchomych szopek sięgają w Wambierzycach XVIII wieku. Obecna szopka powstała w drugiej połowie XIX w. a jej twórcą jest Longinus Wittig, ślusarz z zawodu i rzeźbiarz z zamiłowania. Traktując struganie lipowych figurek jakożyciowe hobby, Longinus przez 28 lat wyrzeźbił ok. 800 postaci, z czego 300 jest ruchomych. Napęd stanowi zachowany w dobrym stanie technicznym mechanizm zegara wagowego. Obok pięciu scen o tematyce religijnej(Boże Narodzenie,sceny z życia Jezusa, Święta Rodzina i sceny Męki Pańskiej) dwie sceny przedstawiają pionowy przekrój kopalni węgla kamiennego oraz zabawę ludową.
Źródło: 'Wambierzyce' Wydawnictwo ZET, Wrocław 1998
